Bihar Board Class 10 Maths Solutions Chapter 8 त्रिकोणमिति का परिचय Additional Questions and Answers.
BSEB Bihar Board Class 10 Maths Solutions Chapter 8 त्रिकोणमिति का परिचय Additional Questions
Bihar Board Class 10 Maths त्रिकोणमिति का परिचय Additional Questions
बहुविकल्पीय प्रश्न
प्रश्न 1.
 यदि cos A = \(\frac{4}{5}\) है, तो tan A का मान है
 (i) \(\frac{3}{5}\)
 (ii) \(\frac{3}{4}\)
 (iii) \(\frac{4}{3}\)
 (iv) \(\frac{5}{3}\)
 हल
 (ii) \(\frac{3}{4}\)
प्रश्न 2.
 यदि sin A = \(\frac{1}{2}\) है तो cos A का मान है
 (i) √3
 (ii) \(\frac{1}{\sqrt{3}}\)
 (iii) \(\frac{\sqrt{3}}{2}\)
 (iv) 1
 हल
 (i) √3

प्रश्न 3.
 व्यंजक [cosec(75° + θ) – sec(15° – θ) – tan(55° + θ) + cot(35° – θ)] का मान है
 (i) -1
 (ii) 0
 (iii) 1
 (iv) \(\frac{3}{2}\)
 हल
 (ii) 0
प्रश्न 4.
 यदि sin θ = \(\frac{a}{b}\) दिया है, तो cos θ बराबर है
 (i) \(\frac{b}{\sqrt{b^{2}-a^{2}}}\)
 (ii) \(\frac{b}{a}\)
 (iii) \(\frac{\sqrt{b^{2}-a^{2}}}{b}\)
 (iv) \(\frac{a}{\sqrt{b^{2}-a^{2}}}\)
 हल
 (iii) \(\frac{\sqrt{b^{2}-a^{2}}}{b}\)
प्रश्न 5.
 यदि cos(α + β) = 0 हो, तो sin(α – β) को निम्नलिखित के रूप में बदला जा सकता है-
 (i) cos β
 (ii) cos 2β
 (iii) sin θ
 (iv) sin 2α
 हल
 (ii) cos 2β

प्रश्न 6.
 (tan 1° tan 2° tan 3°…tan 89°) का मान है
 (i) 0
 (ii) 1
 (iii) 2
 (iv) \(\frac{1}{2}\)
 हल
 (ii) 1
प्रश्न 7.
 यदि cos 9α = sin α है और 9α < 90° है, तो tan 5α का मान है
 (i) \(\frac{1}{\sqrt{3}}\)
 (ii) √3
 (iii) 1
 (iv) 0
 हल
 (iii) 1
प्रश्न 8.
 यदि ∆ABC एक समकोण त्रिभुज है जिसमें कोण C समकोण है, तो cos(A + B) का मान है
 (i) 0
 (ii) 1
 (iii) \(\frac{1}{2}\)
 (iv) \(\frac{\sqrt{3}}{2}\)
 हल
 (i) 0

प्रश्न 9.
 यदि sin A + sin2 A = 1 है, तो व्यंजक (cos2 A + cos4 A) का मान है
 (i) 1
 (ii) \(\frac{1}{2}\)
 (iii) 2
 (iv) 3
 हल
 (i) 1
प्रश्न 10.
 यदि sin α = \(\frac{1}{2}\) और cos β = \(\frac{1}{2}\) दिया है, तो (α + β) का मान है
 (i) 0°
 (ii) 30°
 (iii) 60°
 (iv) 90°
 हल
 (iv) 90°
प्रश्न 11.
 व्यंजक [\(\frac{\sin ^{2} 22^{\circ}+\sin ^{2} 68^{\circ}}{\cos ^{2} 22^{\circ}+\cos ^{2} 68^{\circ}}\) + sin2 63° + cos 63° sin 27°] का मान है
 (i) 3
 (ii) 2
 (iii) 1
 (iv) 0
 हल
 (ii) 2

प्रश्न 12.
 यदि 4tan θ = 3 है, तो \(\left(\frac{4 \sin \theta-\cos \theta}{4 \sin \theta+\cos \theta}\right)\) बराबर है।
 (i) \(\frac{2}{3}\)
 (ii) \(\frac{1}{3}\)
 (iii) \(\frac{1}{2}\)
 (iv) \(\frac{3}{4}\)
 हल
 (iii) \(\frac{1}{2}\)
प्रश्न 13.
 यदि sin θ – cos θ = 0 है, तो (sin4 θ + cos4 θ) का मान है
 (i) 1
 (ii) \(\frac{3}{4}\)
 (iii) \(\frac{1}{2}\)
 (iv) \(\frac{1}{4}\)
 हल
 (iii) \(\frac{1}{2}\)

प्रश्न 14.
 sin(45° + θ) – cos(45° – θ) बराबर है
 (i) 2 cos θ
 (ii) 0
 (iii) 2 sin θ
 (iv) 1
 हल
 (ii) 0
अतिलघु उत्तरीय प्रश्न
प्रश्न 1.
 cot A का मान ज्ञात कीजिए, यदि 3 cos A – 4 sin A = 2 cos A + 3 sin A
 हल
 दिया है, 3 cos A – 4 sin A = 2 cos A + 3 sin A
 ⇒ 3 cos A – 2 cos A = 3 sin A + 4 sin A
 ⇒ cos A = 7 sin A
 ⇒ \(\frac{\cos A}{\sin A}\) = 7
 ⇒ cot A = 7
प्रश्न 2.
 त्रिभुज ABC में यदि AB = BC, ∠B = 90° है तो निम्न के मान ज्ञात कीजिए
 (i) sin A
 (ii) cos A
 हल
 
 ∆ABC में, AB = BC तथा ∠B = 90°
 ∵ AB = BC
 ∴ ∠A = ∠C = \(\frac{180^{\circ}-90^{\circ}}{2}\) = 45°
 (i) sin A = sin 45° = \(\frac{1}{\sqrt{2}}\)
 (ii) cos A = cos 45° = \(\frac{1}{\sqrt{2}}\)

प्रश्न 3.
 cot 80° cot 10° – tan 80° tan 10° का मान ज्ञात कीजिए।
 हल
 यहाँ, cot 80° cot 10° – tan 80° tan 10°
 = cot(90° – 10°) . cot (90° – 80°) – tan 80° tan 10°
 = tan 80° tan 10° – tan 80° tan 10°
 = 0
प्रश्न 4.
 यदि sin θ = \(\frac{3}{5}\), तो tan θ का मान ज्ञात कीजिए।
 हल
 हम जानते हैं कि
 
प्रश्न 5.
 सिद्ध कीजिए की
 
 हल
 

प्रश्न 6.
 cos 80° cos 70° – cos 10° cos 20° का मान ज्ञात कीजिए।
 हल
 cos 80° cos 70° – cos 10° cos 20°
 = cos 80° cos 70o – cos(90° – 80°) cos(90° – 70°)
 = cos 80° cos 70° – sin 80° sin 70° [∵ cos (90° – θ) = cos θ]
 = cos(80° + 70° )
 = cos 150°
 = cos(180° – 30°)
 = -cos 30° [∵ cos (180° – θ) = -cos θ]
 = \(-\frac{\sqrt{3}}{2}\)
प्रश्न 7.
 \(\sin ^{2} \theta+\frac{1}{1+\tan ^{2} \theta}\) का मान ज्ञात कीजिए।
 हल
 
प्रश्न 8.
 tan 35° tan 40° tan 45° tan 50° tan 55° का मान ज्ञात कीजिए।
 हल
 tan 35° tan 40° tan 45° tan 50° tan 55°
 = tan (90° – 55°) tan (90° – 50°) tan 45° tan 50° tan 55°
 = cot 55° cot 50° tan 45° tan 50° tan 55° [∵ tan (90° – θ) = cot θ]
 = \(\frac{1}{\tan 55^{\circ}} \cdot \frac{1}{\tan 50^{\circ}}\) . 1 · tan 50° . tan 55°
 = 1 [∵ cot θ = \(\frac{1}{\tan \theta}\)]

प्रश्न 9.
 \(\frac{\sin 72^{\circ}+\cos 72^{\circ}}{\cos 18^{\circ}+\sin 18^{\circ}}\) का मान ज्ञात कीजिए।
 हल
 
प्रश्न 10.
 सिद्ध कीजिए \(\frac{\sin 48^{\circ}}{\cos 42^{\circ}}+\frac{\cos 48^{\circ}}{\sin 42^{\circ}}=2\)
 हल
 
प्रश्न 11.
 सिद्ध कीजिए की (1 – sin θ) (1 + sin θ) (1 + tan2 θ) = 1
 हल
 

प्रश्न 12.
 सिद्ध कीजिए tan2 θ + cot2 θ = sec2 θ cosec2 θ – 2
 हल
 
प्रश्न 13.
 सिद्ध कीजिए (cosec A – sin A) (sec A – cos A) (tan A + cot A) = 1
 हल
 
प्रश्न 14.
 सिद्ध कीजिए \(\frac{\sec ^{2} A}{\cos ^{2} A}-\frac{\tan ^{2} A}{\cot ^{2} A}=1+2 \tan ^{2} A\)
 हल
 

प्रश्न 15.
 सिद्ध कीजिए
 
 हल
 
लघु उत्तरीय प्रश्न
प्रश्न 1.
 सिद्ध कीजिए कि
 
 हल
 

प्रश्न 2.
 सिद्ध कीजिए कि (sec θ – tan θ)2 = \(\frac{1-\sin \theta}{1+\sin \theta}\)
 हल
 
प्रश्न 3.
 सिद्ध कीजिए
 
 हल
 
प्रश्न 4.
 सिद्ध कीजिए
 \(\frac{\sec A-\tan A}{\sec A+\tan A}\) = 1 – 2 sec A tan A + 2tan2 A
 हल
 

प्रश्न 5.
 सिद्ध कीजिए की
 
 हल
 
प्रश्न 6.
 सिद्ध कीजिए की
 
 हल
 
प्रश्न 7.
 सिद्ध कीजिए की
 
 हल
 

प्रश्न 8.
 सिद्ध कीजिए
 
 हल
 
प्रश्न 9.
 यदि \(\frac{\cos \alpha}{1-\sin \alpha}+\frac{\cos \alpha}{1+\sin \alpha}=4\) हो, तो α का मान ज्ञात कीजिए, जबकी 0° < α < 90°.
 हल
 

प्रश्न 10.
 यदि x = r cos θ cos α, y = r sin θ cos α तथा z = r sin α, तो सिद्ध कीजिए की x2 + y2 + z2
 हल
 L.H.S. = x2 + y2 + z2
 = (r cos θ cos α)2 +(r sin θ cos α)2 + (r sin α)2
 = r2 cos2 θ cos2 α + r2 sin2 θ cos2 α + r2 sin2 α
 = r2 cos2 α (cos2 θ + sin2 θ) + r2 sin2 α
 = r2 cos2 α . 1 + r2 sin2 α [∵ sin2 θ + cos2 θ = 1]
 = r2 (cos2 α + sin2 α)
 = r2 . 1
 = r2
 = R.H.S.
 इति सिद्धम
प्रश्न 11.
 यदि tan θ + sin θ = p तथा tan θ – sin θ = q तो सिद्ध कीजिए p2 – q2 = 4√pq
 हल
 L.H.S. = p2 – q2
 = (p + q) (p – q)
 = (tan θ + sin θ + tan θ – sin θ) (tan θ + sin θ – tan θ + sin θ)
 = 2 tan θ . 2 sin θ
 = 4 tan θ sin θ
 

प्रश्न 12.
 यदि tan α = n tan β, sin α = m sin β तो सिद्ध कीजिए कि \(\cos ^{2} \alpha=\frac{m^{2}-1}{n^{2}-1}\)
 हल
 
दीर्घ उत्तरीय प्रश्न
प्रश्न 1.
 दी गई आकृति में ABC एक समकोण त्रिभुज है। D, BC का मध्य-बिन्दु है :
 
 दिखादा कि : \(\frac{\tan \theta}{\tan \phi}=\frac{1}{2}\)
 हल
 

प्रश्न 2.
 मान ज्ञात कीजिए :
 
 हल
 
 

प्रश्न 3.
 यदि sin θ = \(\frac{3}{5}\), तो (tan θ + sec θ)2 का मान ज्ञात कीजिए।
 हल
 