BSEB Bihar Board 12th Sanskrit Important Questions गैर वस्तुनिष्ठ पर्श are the best resource for students which helps in revision.
Bihar Board 12th Sanskrit Important Questions गैर वस्तुनिष्ठ पर्श
एक वाक्येन संस्कृत भाषाया उत्तरत :
प्रश्न 1.
अवन्तिराजपुत्री का आसीत् ?
उत्तर:
अवन्तिराजपुत्री वासवदत्ता आसीत्।
प्रश्न 2.
ब्रह्मचारी कुतः आगतः ?
उत्तर:
ब्रह्मचारी राजगृहतः आगतः।
प्रश्न 3.
अचकिताः हरिणाः विश्रब्धं कुत्र चरन्ति ?
उत्तर:
अचकिताः हरिणाः विश्रब्धं तपोवने चरन्ति।
प्रश्न 4.
लावाणकं नाम ग्रामः कुत्र आसीत् ?
उत्तर:
लावाणकं नाम ग्रामः राजगहे आसीत्।
प्रश्न 5.
ग्रामदाहेन का दग्धा ?
उत्तर:
ग्रामदाहेन वासवदत्ता दग्धा।
प्रश्न 6.
शालङ्कायनः स्नानार्थं कुत्र गतः ?
उत्तर:
शालकायनः स्नानार्थं जाह्नव्याम् गतः।
प्रश्न 7.
मूषिका केन गृहीता ?
उत्तर:
मूषिका शयेनेन गृहीता।
प्रश्न 8.
कया मुनिः अभिहितः ?
उत्तर:
मूषिकया मुनिः अभिहितः।
प्रश्न 9.
कः त्रैलोक्यदीपः अस्ति ?
उत्तर:
सूर्यः त्रैलोक्यदीपः अस्ति।
प्रश्न 10.
श्रेयस्करी स्वस्थितिः इति पाठः कस्मात् ग्रन्थात् संकलितः ?
उत्तर:
श्रेयस्करी स्वस्थितिः इति पाठः पञ्चतंत्रात् ग्रन्थात् संकलितः।
प्रश्न 11.
प्रभूतं पातकमवाप्स्यसि इति कः कथयति ?
उत्तर:
प्रभूतं पातकमवाप्स्यसि इति श्येनः कथयति।
प्रश्न 12.
के पञ्च पितरः सन्ति ?
उत्तर
जन्मदाता, उपनेता, विद्यादाता, अन्नदाता, भयत्राता इति पञ्च पितरः सन्ति।
प्रश्न 13.
कान् सप्त गुणान् परीक्ष्य कन्या देया ?
उत्तर:
कुलं, शील, सनाथतां, विद्या, क्ति, वपुः, वयश्च एतान् सप्त गुणान् परीक्ष्य कन्या दया।
प्रश्न 14.
मुनिः कदा निश्चिन्तो जातः ?
उत्तर:
मूषकाय, मूषिकां दत्वा मुनिः निश्चिन्तो जातः।
प्रश्न 15.
एषा मम सुता भविष्यति इति कः उक्तवान ?
उत्तर:
एषा मम सुता भविष्यति इति शालकायनस्य पत्नी उक्तवती।
प्रश्न 16.
भूमेः आवरणं किम् ?
उत्तर:
भूमेः आवरणं वायुर्जलंवनस्पतिश्च।
प्रश्न 17.
प्राणिनाम् आधाररूपा का ?
उत्तर:
प्राणिनाम् आधाररूपा पृथ्वी।
प्रश्न 18.
वायुशोधनकर्मणि के प्रवृत्ताः ?
उत्तर:
वायुशोधनकर्मणि वृक्षाः प्रवृत्ताः।
प्रश्न 19.
विकसितेषु देशेषु का महती परम्परा वर्त्तते ?
उत्तर:
विकसितेषु देशेषु विकासस्यान्ध महती परम्परा वर्तते।
प्रश्न 20.
कस्य नियमनं सर्वाधिकम् आवश्यकम् अस्ति ?
उत्तर:
जनसंख्या नियमनं सर्वाधिकम् आवश्यकम् अस्ति।
प्रश्न 21.
वृक्षारोपणं कदा कर्त्तव्यम् ?
उत्तर:
वृक्षारोपणं वर्षाकालारम्भे कर्त्तव्यम्।
प्रश्न 22.
किम् पर्यावरणम् ?
उत्तर:
भूमेः आवरणं वायुर्जलंवनस्पतिः च पर्यावरणम्।
प्रश्न 23.
प्राचीनकाले कानि पञ्चभूतानि पूज्यन्ते स्म ?
उत्तर:
प्राचीन काले सर्वास्वेव विश्वसभ्यतासु भूमिरापो वायुरग्निराकाशमिति पञ्च भूतानि पूज्यन्ते स्म।
प्रश्न 24.
प्रकृतिः कस्य गतिं सहमाना मानवस्य सहायतां वाञ्छितवती ?
उत्तर:
वैज्ञानिकस्य विकासस्य गतिं प्रकृतिर्बहुकालं सहमाना मानवस्य सहायतामेव वाञ्छितवती।
प्रश्न 25.
मानवसमूहेन के भूयो भूयः मर्दिताः ?
उत्तर:
मानवसमूहेन वृक्षाः वनस्पतयो भूयोभूयो मर्दिताः सन्ति।
प्रश्न 26.
वायुमण्डल के प्रदूषयन्ति।
उत्तर:
मानवनिर्मितानि विज्ञानोपकरणानि विविधयन्त्राणां वस्त्रायुध-विद्युदादिसर्जकानां यन्त्रागाराणां समूहाश्च साकल्येन सर्वं वायुमण्डलं प्रदूषयन्ति।
प्रश्न 27.
महती अनर्थपरम्परा का ?
उत्तर:
महानगरेषु जीविकार्थ निवसन्तो जना: यथाकथञ्चित् पर्वतीयस्थानेषु पर्यटनार्थ विचरन्तस्तत्रापि विहारवाञ्छया महानगरीय प्रदूषणं विस्तारयन्ति। महतीयमनर्थपरम्परा।
प्रश्न 28.
वर्षाकाले के स्वदेशान् यान्ति ?
उत्तर:
वर्षाकाले प्रवासिनः स्वदेशान् यान्ति।
प्रश्न 29.
वर्षासु नवं जलं कीदृशं भवति ?
उत्तर:
वर्षासु नवं जलं पर्वतधातुताम्रम् भवति।
प्रश्न 30.
कीदृशम् आम्रफलं भूमौ पतति ?
उत्तर:
अनेकवर्णं आम्रफलं भूमौ पतति।
प्रश्न 31.
वनानि दिनस्य कस्मिन् भागे अधिकं शोभन्ते ?
उत्तर:
वनानि दिनस्य अपराणे भागे अधिकं शोभन्ते।
प्रश्न 32.
मयूरैः सह के नदन्ति?
उत्तर:
मयूरैः सह गजेन्द्राः नदन्ति।
प्रश्न 33.
अस्य पाठस्य नायकः कः अस्ति ?
उत्तर:
अस्य पाठस्य नायकः चारुदत्तः अस्ति।
प्रश्न 34.
पाठोऽयं कुतः समूद्धृतोऽस्ति ?
उत्तर:
पाठोऽयं मृच्छकटिकात् समुद्धृतोऽस्ति।
प्रश्न 35.
मृच्छकटिकस्य रचनाकारः कः ?
उत्तर:
मृच्छकटिकस्य रचनाकारः शूद्रकः।
प्रश्न 36.
अस्मिन् पाठे कस्य स्थानस्य दृश्यम् ?
उत्तर:
अस्मिन् पाठे न्यायालयस्य स्थानस्य दृश्यम्।
प्रश्न 37.
वसन्तसेना का अस्ति ?
उत्तर:
वसन्तसेना गणिका अस्ति।
प्रश्न 38.
सत्यवर्मा कः आसीत् ?
उत्तर:
सत्यवर्मा सितवर्मणः कनीयानात्मजः आसीत्।
प्रश्न 39.
सत्यवर्मणः भायें का आस्ताम् ?
उत्तर:
सत्यवर्मणः भार्ये काली गौरी च आस्ताम्।
प्रश्न 40.
सोमदत्तः कीदृशः आसीत् ?
उत्तर:
सोमदत्तः उदारचेतः आसीत्।
प्रश्न 41.
गौरी का आसीत् ?
उत्तर:
गौरी भूसुरस्य भगिनी आसीत्।
प्रश्न 42.
काम् उभयत: बिहारराज्यं स्थितम् विद्यते ?
उत्तर:
गङ्गाम् उभयत: बिहारराज्यं स्थितम् विद्यते।
प्रश्न 43.
जीवनस्य कति पुरुषार्थाः सन्ति ?
उत्तर:
जीवनस्य चतुः पुरुषार्थाः सन्ति।
प्रश्न 44.
कः एकाक्येव बहूनां विदुषां प्रश्नानाम् उत्तरं ददाति ?
उत्तर:
याज्ञवल्क्यः एकाक्येव बहनां विदुषां प्रश्नानाम उत्तरं ददाति।
प्रश्न 45.
शङ्कराचार्यस्य शास्त्रार्थः केन समं बभूव ?
उत्तर:
शङ्कराचार्यस्य शास्त्रार्थः मण्डन मिश्रेण समं बभूव।
प्रश्न 46.
बाणभटः कस्य ग्रामस्याभिजनः आसीत् ?
उत्तर:
बाणभट्टः प्रीतिकूट ग्रामस्याभिजनः आसीत्।
प्रश्न 47.
गार्गी वाचक्नवी का आसीत् ?
उत्तर:
गार्गी वाचक्नवी शास्त्रार्थकुशला आसीत्।
प्रश्न 48.
माहिष्मतीग्रामः कुत्र आसीत् कथञ्च प्रसिद्धः ?
उत्तर:
माहिष्मतीग्रामः मिथिलायाम् आसीत् अत्र मण्डल मिश्रेण सह शंकराचार्यस्य शास्त्रार्थो बभूव अतः अयं प्रसिद्धः।
प्रश्न 49.
उदयनाचार्यः कान् ग्रन्थान् रचितवान् ?
उत्तर:
उदयनाचार्यः आत्मत्तत्वविवेकं न्यायकुसुमाञ्जलिंन्यायटीकापरिशुद्धि ग्रन्थान् चितवान्।
प्रश्न 50.
नालन्दा-विद्यापीठं किम् आसीत् ?
उत्तर:
नालन्दा विद्यापीठं बौद्ध दर्शनाध्ययन केन्द्रम् आसीत्।
प्रश्न 51.
शिवराजविजयस्य रचनाकारः कः वर्तते ?
उत्तर:
शिवराजविजयस्य रचनाकारः अम्बिकादत्तव्यासः वर्तते।
प्रश्न 52.
कदा नमन्ति तरव: ?
उत्तर:
फलोद्गमैः नमन्ति तरवः।
प्रश्न 53.
कस्य विभाति कायः ?
उत्तर:
करुणापराणां विभाति काय:।
प्रश्न 54.
दिनकरः किम् करोति ?
उत्तर:
पद्माकरं दिनकरः विकची करोति।
प्रश्न 55.
के सत्पुरुषाः ?
उत्तर:
परोपकारेलग्नाः सत्पुरुषाः।
प्रश्न 56.
कः पापानिवारयति ?
उत्तर:
सन्मित्रम् पापान्निवारयति।
प्रश्न 57.
विवेकानन्दः कः आसीत् ?
उत्तर:
विवेकानन्दः युगपुरुषः आसीत्।
प्रश्न 58.
सर्वधर्मसम्मेलने विवेकानन्दः स्वभाषणारम्भे किं सम्बोधनं कृतवान् ?
उत्तर:
सर्वधर्मसम्मेलने विवेकानन्दः स्वभाषणारम्भे स्वसारो भ्रातरश्च इति सम्बोधनं कृतवान्।
प्रश्न 59.
ब्रह्मसमाजप्रमुखः कः आसीत् ?
उत्तर:
ब्रह्मसमाजप्रमुखः प्रतापचन्द्रः आसीत्।
प्रश्न 60.
सर्वे प्रतिनिधयः सम्मेलने किं कृतवन्तः ?
उत्तर:
सर्वे प्रतिनिधयः सम्मेलने परिचयपुरस्सरं स्वधर्मस्य समासेन वैशिष्ट्यं वर्णितवन्तः।
प्रश्न 61.
लेखकः कुत्र कथञ्च गतः ?
उत्तर:
लेखकः सुन्दरवनशोभा द्रष्टुम् गतः।
प्रश्न 62.
अश्वत्थः किम् अवदत्?
उत्तर:
अश्वत्थः अवदत्-‘भो भो नानादिग्देशसमागताः सुभद्रा वनस्पतयः परमप्रियतमा लतावध्वश्च, सावहिताः शृण्वन्तु भवन्तः अद्य मानववार्ता एव अ वास्मत्समालोच्यविषयः”।
प्रश्न 63.
वृक्षाणां परिषदि कीदृशः निश्चयः अभवत् ?
उत्तर:
वृक्षाणां परिषदि निश्चयः अभवत् यत् सर्वासु सृष्टिधारासु मानवसृष्टिः निकृष्टतमा इति।
प्रश्न 64.
लेखकस्य आबाल्यात् कीदृशं व्यसनम् आसीत् ?
उत्तर:
लेखकस्य आबाल्यात् प्रकृति सौन्दर्यदर्शनं व्यसनम् आसीत्।
प्रश्न 65.
वृक्षाणां परिषदि कः वक्ता के च श्रोतारः आसन् ?
उत्तर:
वृक्षाणां परिषदि अश्वत्थो वक्ताऽपरे श्रोतारः आसन्।
प्रश्न 66.
कीदृशं कर्म व्यायामसंज्ञितम् कथ्यते ?
उत्तर:
शरीरायासजननं कर्म व्यायामसंज्ञितम् कथ्यते।
प्रश्न 67.
व्यायामात् किं किमुपजायते ?
उत्तर:
व्यायामात् श्रम, क्लमपिपासा उष्णशीतादीनां सहिष्णुता, आरोग्य च उपजायते।
प्रश्न 68.
जरा कस्य सकाशं सहसा न समधिरोहति ?
उत्तर:
जर व्यायामाभिरतस्य सकाशं सहसा न समधिरोहति।
प्रश्न 69.
कियता बलेन व्यायामः कर्तव्यः ?
उत्तर:
बलस्यार्धन बलेन व्यायामः कर्त्तव्यः।
प्रश्न 70.
पाठोऽयं कस्मात् ग्रन्थात् समुद्धृतो वर्तते ?
उत्तर:
पाठोऽयं ‘सुश्रुतसंहिता’ नाम ग्रन्थात् समुद्धमृतो वर्तते।
प्रश्न 71.
सुश्रुतसंहितायाः रचयिता कः ?
उत्तर:
सुश्रुतहितायाः रचयिता आचार्य सुश्रुतः।
प्रश्न 72.
चन्दनदासः कः आसीत् ?
उत्तर:
चन्दनदासः पाटलिपुत्रस्य एकः श्रेष्ठी आसीत्।
प्रश्न 73.
चाणक्यः कः आसीत् ?
उत्तर:
चाणक्यः चन्द्रगुप्तस्य गुरु महान् कूटनीतिज्ञः आसीत्। ।
प्रश्न 74.
अस्मिन् पाठे चाणक्यः किम् इच्छति स्म ?
उत्तर:
अस्मिन् पाठे चाणक्यः राक्षसं चन्द्रगुप्तस्य अमात्य रूपेण नियोक्तुम् इच्छति स्म।
प्रश्न 75.
अमात्यराक्षसः स्वगृहजनं कुत्र निक्षिप्य गतः ?
उत्तर:
अमात्यराक्षसः स्वागृहजनं चन्दनदास गृहे निक्षिप्य गतः।
प्रश्न 76.
चन्द्रगुप्तः कः आसीत् ?
उत्तर:
चन्द्रगुप्तः नन्दवंश विनाशक: गुप्त साम्राज्यस्य संस्थापकः आसीत्।
प्रश्न 77.
सत्सङ्गतिविषये तुलसीदासः किं प्राह ?
उत्तर:
सत्सङ्गतिसमं सुखं जगति नास्तीति तुलसीदासः प्राह। सत्सङ्गस्य महिमां तु निर्विवादो वर्त्तते।
प्रश्न 78.
ग्रन्थरक्षणे जैनानां कीदृशं योगदानं विद्यते ?
उत्तर:
ग्रन्थरक्षणे जैनानां विशिष्ट योगदान विद्यते यतः जैनगृहस्थाः श्रमणेभ्यो पुस्यतकदानं बहुकल्याणकरममन्यन्त।
प्रश्न 79.
कानि पञ्च ऋणानि सन्ति ?
उत्तर:
देवऋणम्, ऋषिऋणम्, पितृऋणम्, मनुष्यऋणम्, भूतऋणं चेति पञ्च ऋणानि।
प्रश्न 80.
नालन्दा विश्वविद्यालयस्य ग्रन्थागारः कीदृशः आसीत् ?
उत्तर:
नालन्दा विश्वविद्यालयस्य ग्रन्थागारोऽतीव विशालः सर्वशास्त्रग्रन्थान् दधार।
प्रश्न 81.
ऋषिऋणस्य शोधनं कथ भवति ?
उत्तर:
ऋषिणां शास्त्राणाम् संरक्षणेन अनुशीलनेन ऋषिऋणस्य शोधनं भवति।
प्रश्न 82.
रघुवंशमहाकाव्यस्य रचयिता कः ?
उत्तर:
रघुवंशमहाकाव्यस्य रचयिता कालिदासः।
प्रश्न 83.
रघुवंशस्य प्रथमो राजा कः अभूत् ?
उत्तर:
रघुवंशस्य प्रथमो राजा दिलीपेः अभूत्।
प्रश्न 84.
दिलीपः कस्मिन् वंशे प्रादुर्बभूव ?
उत्तर:
दिलीपः सूर्य वंशे प्रादुर्बभूव।
प्रश्न 85.
दिलीपः कीदृशः राजा आसीत् ?
उत्तर:
दिलीपः प्रतापशाली राजा आसीत्।
प्रश्न 86.
अयं पाठः कस्मात् ग्रन्थात् समुदधुतः अस्ति ?
उत्तर:
अयं पाठः रघुवंशमहोकाव्या समुद्धृतः अस्ति।
प्रश्न 87.
अयं पाठः कुतः संकलितः ?
उत्तर:
अयं पाँठः तैतरियोपनिषद्तः संकलितः।
प्रश्न 88.
वारुणिः कः आसीत् ?
उत्तर:
वारुणिः वरुणास्यापत्यम् आसीत्।
प्रश्न 89.
ब्रह्मप्राप्तेः कति साधनानि सन्ति ?
उत्तर:
ब्रह्मप्राप्ते:पड साधनानि सन्ति
प्रश्न 90.
भृगुः कुत्र अपससार ?.
उत्तर:
भृगुः पितरम् अपससार।
प्रश्न 91.
वरुणः कस्मै उवाच ?
उत्तर:
वरुणः भृगवे उवाच।
निम्नलिखितानां शब्दानां वाक्येषु प्रयोगं कुरुत :
1. न्यासः कस्यापि न्यासः संरक्षणीयम्
2. विलोक्य – रामं विलोक्य सा अहसत्।
3. वृक्षा – वृक्षाः पर्यावरणं नियंत्रित कुर्वन्ति।
4. अतिथिसत्कार: – अतिथिसत्कारः भारतीयं परम्परा वर्तते।
5. इदानीम – इदानीम् त्वं कुत्र गच्छसि ?
6. शनैः शनैः – शनैः शनैः सर्वं प्राप्तु शक्यते।
7. साम्प्रतम – साम्प्रत जनाधिक्यं वर्तते।
8. सर्वत्र – सेर्वत्र पर्यावरणम् दूषितं वर्तते।
9. कतः – धनं विना कुतः जीवनम्।
10. सर्वथा पर्यावरणं सर्वथा रक्षणीयम।
11. यान्ति वर्षाकाले प्रवासिनः गृहं यान्ति
12. नृत्यन्ति-वने म्यूराः नृत्यन्ति।
13. गर्जन्ति पावसऋतौ मेघाः गर्जन्ति।
14. पिबन्ति बालकाः जल पिबन्ति।
15. जयनानि प्रातः काले ब्रह्मचारिणः निद्रां त्यजन्ति।
16. नायकः चारुदत्तः मृच्छकटिक प्रकरणस्य नायकः अस्ति।
17. मह – रामेण सह मोहनोऽपि विद्यालयं गतः।
18. उद्यामम – मम गृह समीपे उद्यानं अस्ति।
19. रागान्धः – सः रागान्धः दृश्यते।
20. अन्तेवासी – वनात् अन्तेवासी अगच्छति।
21. आगता – वने किमर्थ आगता।
22. कान्तारम् – कान्तारम् वन्यजीवाः निवसन्ति।
23. भूरूहः- भुरुहः मेघाच्छादितः वर्तते।
24. अक्षिपत्- सः अग्नौ तृणं अक्षिपत्।
25. आदाय- छात्रः पुस्तकं आदाय गृहं आगच्छत्।
26. सत्पुरुषः- सत्पुरुषः सर्वत्र प्रतिष्ठां लभते।
27. पाणिः- दानेन पाणिः विभाति।
28. जहाति- आपात्काले सन्मित्रं न.जहाति।
29. निवारयति- सन्मित्रं कुपथात् निवारयति।
30. इत:- इतोऽपि भवान् स्थातुं शक्यते।
31. पुरा:- पुराः दशरथो नाम राजा आसीत्।
32. सुतीर्थात्- मया सुतीर्थाद्भिनयविद्या सुशिक्षिता।
33. प्राश्निकः- देव एव नौ विशेषज्ञः प्राश्निकः।
34. सरम्भे- अस्मिन् संरम्भे न कोऽपि लाभः भवितुर्महति।
35. अवहितः- अवहितो देवः श्रोतुमर्हति।
36. प्रस्तुयताम्- तेन हि प्रस्तुयतां विवादः।
37. वर्तते- परोपकारस्य महिमातु निर्विवादो वर्तते।
38. क्रियते- तेन शिष्टाचारस्य पालनं क्रियते।
39. प्रापुः- देशान्तरेभ्यः विद्वांस नालंदामागत्य ज्ञानं प्रापुः।
40. दृश्यन्ते- पुस्तकालये सर्वजनहिताय ग्रंथाः संकलिताः दृश्यन्ते।
41. भवेत्- सः सर्वगुणसम्पन्नः भवेत्।
42. महाभुजः- दिलीपः महाभुजः राजा आसीत्।
43. नृपः- मगधे एकः नृपः आसीत्।
44. अनातुरः- अनातुरः सर्वथा सुखी भवेत्।
45. मौनम्- मौनं स्वीकार लक्षणम्।
46. धर्मरतः- दिलीपः धर्मरतः राजा आसीत्।
अधोलिखित पदेषु प्रकृति प्रत्ययौ दर्शयत :
अवलोक्य-अव + लोक् + ल्यप्।
गन्तव्यम्-गम् + तव्यत्।
उपगतः-उप + गम् + क्त।
स्नात्वा-स्ना + क्त्वा।
कर्त्तव्यम्-कृ + तव्यत्।
गतः-गम् + क्त।
कुर्वन्-कृ + शता।
दृष्ट्वा -दृश् + क्त्वा।
रक्षणीया-रक्ष् + अनीयर्।
विहस्य-वि + हा + ल्यप्।
प्रदानम्-प्र + दा + ल्युट्।
जातम्-जन् + क्त।
सैविध्यम्-सुविधा + ष्यन्।
सहमानम्-सह् + शानच्।
मर्दितम्-मृद + क्त।
वारितवान्-वृञ् + क्तवतु।
सम्भाव्यम्-सम् + भू + यत्।
चिन्तयन्तम्-चिन्त् + ण्यत्।
प्रदूषणम्-प्र + दुष + ल्युट।
करणीयम्-कृ + अनीयर।
विधेयम्-वि + धा + ण्यत्।
प्रवासिनः-प्र + वस् + णिनि।
विश्रम्य-विश्रम् + ल्यप्।
नदन्तः -नुद् + शतृ।
विपक्वम्-वि + पच् + क्त।
विलम्बमानाः-वि + लम्ब + शानच्।
निधाय-नि + धा + ल्यप।
विलोक्य-वि + लोक् + ल्यप्
उन्मृज्य-उद् + मृज् + ल्यप्।
प्रत्यागतः-प्रति + आ + गम् + क्त।
विरच्य-वि + रच् + ल्यप्।
उपविष्टः-उप + विश् + क्त।
स्थिता-स्था + क्त। – कृतवान्-कृ + क्तवतु।
वक्तुम्-वच् + तुमुन्।
युध्यस्व-युध् + लोट।
अतीत्य-अति + इण् + ल्यप्।
अपगतः-अप + गम् + क्त।
विहस्य-वि + हस् + ल्यप्।
सम्प्राप्य-सम् + प्र + आप् + ल्यप्।
पथ्यतमः-पथ्य + तमप।
सहिष्णुता-सहिष्णु + ता।
अग्नित्वम-अग्नि + त्व।
स्थिरत्वम्-स्थिर + त्व।
लाघवम्-लघु + अण।
प्रणम्य-प्र + नम् + ल्यप्।
उपसृत्य-उप + सृ + ल्यप्।
प्रष्टव्यः-प्रच्छ + तव्यत्।
कृत्वा-कृ + क्त्वा।
कर्तुम-कृ + तुमुन्।
भार्गवः-भृगु + अण्।
अन्नम्-अद् + क्त।
वारुणि-वरुण + अण।
भूतम्-भू + क्त।
तनवा-तप् + क्त्वा।
विज्ञाय-वि + ज्ञा + ल्यप्।
सन्धि-विच्छेदं कुरु :
नैवेदानीम-न + एव + इदानीम्।
दग्धाप्यदग्धा-दग्धा + अपि + अदग्धा।
मन्यासः-मत् + न्यासः।
आगतोऽस्मि-आगतः + अस्मि।
यद्यनवसिता-यदि + अनवसिता।
तपस्विजनोऽप्यत्र-तपस्विजन: + अपि + अत्र।
सुर्योपस्थानम्-सूर्य + उपस्थानम्।
कुर्वणस्तस्य-कुर्वाणः + तस्य।
कुर्वताहारोऽपि-कुर्वता + आहार + अपि।
तवैवाश्रये- तव + एव + आश्रये।
मुनिर्विहस्य-मुनिः + विहस्य।
चेदन्यः-चेत् । अन्यः।
कश्चिन्माम्-कश्चित् + माम्।
भूयोऽप्पेनाम्-भूयः + अपि + एनाम्।
भयाच्छरणार्थिनी-भयात् + शरणार्थनी।
भूमेरावरणम्-भूमेः + आवरणम्।
सर्वास्वेव-सर्वासु + एव।
एतान्येव-एतानि + एव।
तन्निराकरणम्-तत् + निराकरणम्।
समस्येयम्-समस्या + इयम्।
प्रकृतिरेव-प्रकृतिः + एव।
अत्रोपविशत्वार्यः-अत्र + उपविशतु + आर्यः।
धनान्यनपेक्षितानि-धनानि + अनपेक्षितानि।
इवैकनिधिः-इव + एकनिधिः।
छिद्रेष्वनाः -छिद्रेषु + अनर्थाः।
धूमकेतुरिवोत्थितः-धूमकेतुः + इव + उत्थितः।
कुञ्जेष्वोषधिविशेषम्-कुज्ञेषु + औषधिविशेषम्।
इत्यालोच्य-इति + आलोच्य।
नास्तीति-न + अस्ति + इति।
तन्निशम्य-तत् + निशम्य।
सम्यगनिश्चियतताम्-सम्यक् + अनिश्चिततया।
कवयश्च-कवयः + च।
एवावस्थितेन-एव + अवस्थितेन।
प्रायेणोदासीना-प्रायेण + उदासीन।
आधुनिकेऽपि-आधुनिके + अपि।
तद्रचना-तत् + रचना।
सन्मित्रम्-सत् + मित्रम्।
नम्रास्तस्य-नमः + तरवः।
जलधरोऽपि-जलंधर + अपि।
पुनस्त्वीदृशी-पुनः + तु + ईदृशी।
विद्विषोऽप्यनुनय-विद्विषः + अपि + अनुनयः।
तदैतयोर्विवाद-तदा + एतयोः + विवादः।
नैतन्याय्याम्-न + एतत् + न्याय्यम्।
अचिरोपनीता-अचिर + उपनीता।
पल्वलयोरिवान्तरम्-पल्वलयो + इव + अन्तरम्।
लब्धास्पदोऽस्मीति-लब्धास्पदः + अस्मि + इति।
दर्शकानसावाकृष्टवान-दर्शकान् + असौ + आकृष्टवान।
इत्येते- इति + एते।
यदैवोपक्रम-यदा + एव + उपकमः।
भ्रातरश्च-भ्रातरः + च।
कथञ्चिद्विरामम्-कथम् + चित् + विरामम्।
प्रदीप्तालोकशिखेव-प्रदीप्त + आलोकशिखा + एव।
हास्माकम्-हि + अस्माकम्।
प्रत्युद्गमनार्थमिव-प्रति + उदगमनार्थम् + इव।
लब्धवैव-लब्ध्वा + एव।
ततोऽस्माभिः-ततः + अस्माभिः।
कश्चन्द्रादिव-कः + चन्द्रात् + इव।
भूमावुपविशामि-भूमौ + उपविशामि।
जयत्वायः-जयतु + आर्यः।
यदाज्ञापयंत्युपाध्यायः-यत् + आज्ञापयत्ति + उपाध्यायः।
सुलभेष्वर्थलाभेषु-सुलभेषु + अर्यलाभेषु।
किमप्युपदिशति-किम् + अपि + उपदिशति।
ग्रन्थागारोऽतीव-ग्रंथागारः + अतीव।
इतिहासस्तदैव-इतिहास: + तदा + एव।
देशान्तरेभ्यश्च-देशान्तरेभ्यः + च।
सुपरीक्षिताश्चेत्युमयथा-सुपरीक्षिता + च + इति + उभयथा।
इवाश्रितः-इवा + आश्रितः।
भीमकान्तैनूपगुणैः- भीमकान्तः + नृपगुणैः।
अधृष्यश्चाभिगम्यश्च-आधृष्यः + च + अभिगम्यः + च।
नियन्तुर्नेमिवृतयः-नियन्तुः + नेमिवृत्तयः।
धर्मरतेरासीद्-धर्मरतः + आसीद्।
तपोऽतप्यत्-तपः + अतप्यत।
प्रयन्त्यभिसंविशन्ति-प्रयन्ति + अभिसंविशन्ति।
भृगुर्वै-भृगुः + वै।
अन्नाद्ध्येव-अन्नात् + हि + एव।
खल्विमानि-खुल + इमानि।
अधोलिखितेषु पदेषु समास विग्रहं प्रदर्श्य समासस्य नाम लेख्यम :
स्त्रीघातकः-स्त्रियाः घातकः (षष्ठीतत्पुरुषः)।
अर्थनिमित्तम्-अर्थःधनं निमित्तं यस्य तथाभूतम् (बहुब्रीहिः)-क्रियाविशेषणम्।
एकनिधिः-एकश्चासौ निधिः (कर्मधारयतत्पुरुष)।
अद्रिराजः-अद्रीणां राजा (षष्ठी तत्पुरुषः)।
कूलावपातः-कूलस्य अवपातः (षष्ठी तत्पुरुषः)।
धर्मार्थकाममोक्षा:-धर्मार्थकाममोक्षख्येषु = धर्मश्च अर्थश्च कामश्च मोक्षश्च धर्मार्थकाममोक्षा इत्याख्यः तेषु (द्वन्द्वः)। शास्त्रार्थकुशलाः-शास्त्रार्थे कुशलः (तत्पुरुष समास)।
मीमांसाग्रन्थाः-मीमांसायाः ग्रन्थाः (तत्पुरुष समास)।
समर्पितवयसः-समर्पितः वयसः (कर्मधारय समास)।
सरस्वतीनर्तनम्-सरस्वत्याः नर्तनम् (तत्पुरुष समास)।
अनिर्जितः-न निर्जितः अनिर्जितः (नञ् समास)।
शरच्छतम्-शरदां शतम् (षष्ठी तत्पुरुष)।
ज्ञानपण्यः-ज्ञानस्य पण्यः (षष्ठी तत्पुरुष)।
कलहप्रियः-कलहः प्रियो यस्य सः (बहुब्रीहिः)।
निशापरिगृहीत:-निशया परिगृहीतः (तृतीया तत्पुरुषः)।
लब्धास्पदः-लब्धम् आस्पदं स्थानं येन सः (बहुव्रीहिः)।
महारण्यम्- महत् अरण्यम् (कर्मधारयः)।
अविज्ञाताध्वश्रमाः-अविज्ञात: अध्वश्रमः यैः ते (बहुब्रीहिः)।
मानववार्ता-मानवानां वार्ता (षष्ठी तत्पुरुष)।
सहस्ररश्मिः -सहस्रं रश्मयः यस्य सः (बहुब्रीहिः)।
सानुनयम्-अनुनयेन सहितं यथा स्यात् तथा (अव्ययीभावः)।
निम्नलिखित शब्दानां पर्यायवाचिनः शब्दान् लिखत् :
मेघ:-अभ्रः, वारिधरः, जलदः।
भ्रमरः-अलि, षड्पदः, भृगः।
सागरः-समुद्रः, वारिधः, जलधिः।
सम्प्रति-अधुना।
अमम्-सार्धम्।
सूर्य-दिवाकरः, भानू।
पृथ्वी-धरा, भू, भूमि।
मधुकरः-चञ्चटिकः।
दिव – दिवसः
प्रत्यहम्-प्रतिदिनम्।
अधोनिर्दिष्टानां विलोमपदानि लिख्यन्ताम्।
विनिबद्धः-बहिष्कृतः।
धर्म-अधर्मः।
भूयः-न्यूनम्।
उपेक्षितः-अपेक्षितः।
सिद्धिः-असिद्धिम्।
स्वस्थ:-अस्वस्थः।
निर्गत्य-आगत्य।
कृशः-स्थूलः।
मुदितः-खिन्नः।
उपकारकः-अपकारकः।
ईप्सितम्-अनीप्सितम्।
नार्यः-पुरुषाः।
प्रस्थानकाल:-आगतकालः।
वर्धमानाः-अवर्धमानाः।
अद्यः-श्वः।
सूक्ष्मः-स्थूलः।
पिता-माता
दुःखिता-अदुखिताः।
मुख्यः-गौणः।
शयानः-जाग्रतः।
विचूरति-तिष्ठति।
अधोलिखित पदानां धातुं लिखत्।
(i) जागर्ति’ – जागृ
(ii) कर्तुम् – कृ
(iii) निरूप्य – नि + रूप्
(iv) नीत्वा – नी
(v) लभ्यन्ते – लभ।
अधोलिखितेभ्यः पदेभ्यः उपसर्गान् पृथक्-कृत्वा लिखत।
उपससार – उप
अधीहि – अधि
प्रोवाच – प्र
पर्याप्त – प्र
अभिसविशन्ति – अभि + सम्
विजिज्ञासस्व – वि
व्याजानात् – वि
प्रतितिष्ठति – प्रति
अधोलखितेषु पदेषु प्रयुक्ताः धातवः प्रत्येकं पदस्य समक्षं लिख्यन्ताम्।
अस्ति – अस्
अवलोक्य – अव + लोक
वर्तितव्यम् – वृत्
जयतु – जी
उपविश्यताम् – उप + विश्
भवति – भू
व्रजन्ति – व्रज
कर्तुर्म – कृ
उत्पादयूति – उत् + पद्
रक्षसि – रक्ष
अधोलिखितेभ्यः पेदेभ्यः उपसर्गान् पृथक् कृत्वा लिखेत।
सुदर्शनम् – सु + दर्शनम्
उपजायते – उप + जायते
अपकर्षणम् – अप + कर्षणम्
अधिरोहित – अधि + रोहति
प्रपद्यूते – प्र + पद्यते
सुविभूक्तता – सु + विभक्तता
अधोलिखितानां पदानां धातु लकार वाच्यानि लिखत्।।
पदानि – धातु – लकारः – वाच्यम्
इष्यते – इष् – लट – कर्मवाच्य
उच्यते – बू – लट – कर्मवाच्य
अभूवन् – थू – लट – कर्तृवाच्य
प्रवर्तन्ते प्र + वृत् – लट् – कर्तृवाच्य
लाप्यते – लम् – लट् – कर्मवाच्य
स्यात् – अस् – विधिलिङ् – कर्तृवाच्य